8 નવેમ્બર, 2016 ના રોજ, વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ નોટબંધીની જાહેરાત કરી અને બેંકિંગ સિસ્ટમમાંથી જૂની 500 અને 1000 રૂપિયાની નોટો પાછી ખેંચી લીધી, તેથી તેનો હેતુ એ હતો કે ડિજિટલ બેંકિંગને પ્રોત્સાહન આપવું જોઈએ.
વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ નોટબંધીની જાહેરાત કરી અને બેંકિંગ સિસ્ટમમાંથી જૂની 500 અને 1000 રૂપિયાની નોટો પાછી ખેંચી લીધી, તેથી તેનો હેતુ એ હતો કે ડિજિટલ બેંકિંગને પ્રોત્સાહન આપવું જોઈએ. લોકોએ વધુ ડેબિટ કાર્ડ ઓનલાઈન ટ્રાન્ઝેક્શન, વોલેટ પેમેન્ટ અને મોબાઈલ બેન્કિંગ કરવું જોઈએ અને રોકડ પર નિર્ભરતા ઘટાડવી જોઈએ. પરંતુ કોરોના મહામારી (કોવિડ 19 મહામારી) પછી સરકારનો આ હેતુ ધોવાઈ રહ્યો છે કારણ કે દેશમાં કરન્સી સર્ક્યુલેશનમાં સતત વધારો થઈ રહ્યો છે. આરબીઆઈ દ્વારા જાહેર કરવામાં આવેલા 2021-22ના વાર્ષિક અહેવાલમાં આ બાબતો સામે આવી છે.
ચલણ પરિભ્રમણમાં મોટો ઉછાળો
આરબીઆઈના રિપોર્ટ અનુસાર, વર્ષ 2019-20માં 24,20,975 કરોડ રૂપિયા ચલણમાં હતા. જે 2020-21માં વધીને 28,26,863 કરોડ થઈ. અને 2021-2022માં કરન્સી સર્ક્યુલેશન વધીને રૂ. 31,05,721 કરોડ થયું છે. એટલે કે કોરોના મહામારી દરમિયાન 7 લાખ કરોડ રૂપિયાનું ચલણ વધ્યું છે. આરબીઆઈના જણાવ્યા અનુસાર, 2021-22માં મૂલ્યની દ્રષ્ટિએ બેંકનોટના સર્ક્યુલેશનમાં 9.9 ટકાનો વધારો થયો છે. તે જ સમયે, નોટોની સંખ્યાના સંદર્ભમાં, સર્ક્યુલેશનમાં 5 ટકાનો વધારો થયો છે. જ્યારે 2020-21માં, મૂલ્યના સંદર્ભમાં સર્ક્યુલેશનમાં 16.8 ટકાનો વધારો થયો હતો, જ્યારે નોટોની સંખ્યાના સંદર્ભમાં સર્ક્યુલેશનમાં 7.2 ટકાનો વધારો થયો હતો.
જાણો કઈ નોટોનું સર્ક્યુલેશન વધ્યું
2019-20માં, જ્યાં માત્ર રૂ. 14,72,373 કરોડની બરાબર રૂ. 500નું નેટ સર્ક્યુલેશન હતું, તે 2021-22માં વધીને રૂ. 22,77,340 કરોડ થયું છે.
2000 રૂપિયાની નોટના ચલણ માંથી થઈ ગાયબ
જોકે રૂ. 2,000ની કરન્સી નેટનું સર્ક્યુલેશન ઘટી ગયું છે. 2019-20માં, જ્યાં રૂ. 5,47,952 કરોડના મૂલ્યની સમકક્ષ રૂ. 2,000ની નોટ ચલણમાં હતી, તે 2020-21માં ઘટીને રૂ. 4,90,195 કરોડ અને 2021-22માં રૂ. 4,28,394 કરોડ થઈ ગઈ છે. હકીકતમાં, સરકારે સંસદમાં કહ્યું છે કે આ દિવસોમાં 2,000 રૂપિયાની નોટો છાપવામાં આવી રહી નથી.